Podział torfowisk wykorzystywany w Polsce (na wysokie, niskie i przejściowe) mimo, że wynika z dobrych założeń jest niestety dość mało precyzyjny, a ponadto nie opiera się na jednakowych kryteriach ponieważ my sugerujemy się roślinnością, a twórcy tego podziału sugerowali się hydrologią. Oczywiście jedno wpływa na drugie, a roślinność reaguje nawet na subtelne zmiany w hydrologii.
Ponadto typowy podział oligotroficzne-eutroficzne można rozumieć w dwóch płaszczyznach. Może on dotyczyć zasobności w biogeny (azotany, fosforany itp.) ale także zasobności w substancje mineralne (wapń, magnez)... Te dwa pojęcia żyzności są często mylone.
I tak jeśli torfowiska są zasilane tylko opadami to są to torfowiska ombriogeniczne, czyli prawdziwe torfowiska wysokie. Tworzą się w klimacie chłodnym i wilgotnym w Polsce tylko na północy oraz w górach. Zestaw roślin typowo wysokotorfowiskowy. Woda na torfowisku kwaśna i bardzo miękka (można sprawdzić za pomocą dość taniego zestawu dla akwarystów), bardzo niska mineralilizacja (przewodnictwo 5-20 μS/cm) i niska zawartość azotu i fosforu.
Torfowisko choć trochę wzniesione ponad otaczający je obszar (to zapewnia odciecie od kontaktu z wodami gruntowymi i powierzchniowymi).
W Polsce takie torfowiska to np. torfowiska Orawsko-Nowotarskie, Torfowiska w Dolinie Izery, oraz wiele drobnych torfowisk na Pomorzu środkowym i Gdańskim oraz wzdłóż granicy Rosyjskiej.
Wszystkie inne torfowiska zasilane są wodami gruntowymi, lub powierzchniowymi mającymi montak z gruntem i właściwie są torfowiskami niskimi.
I tak:
Mogą być kwaśne torfowiska niskie, gdzie woda np. pochodzi z niewielkiej zlewni porośniętej borami na piaszczystych glebach, jest mało ruchliwa itp. Odczyn bardzo kwaśny, ale mineralizacja wyraźnie większa (20-200 μS/cm)i często też wyższa koncentracja biogenów. Roślinność jest wtedy też przeważnie wysokotorfowiskowa, ale jest przewaga tzw "facji" dolinkowej z przyigiełką białą, bagnicą torfową, wełnianką wąskolistną i "zielonymi" gatunkami torfowców.
Tego typu roślinność często wykształca się jako pło na zarastających jeziorkach dystroficznych które kiedyś były eutroficzne, lub w obszarach o suchym klimacie w zagłęieniach bezodpływowych o małej zlewni.Np. torfowiska Lasów Janowskich, torfowiska pojezierne na Mazurach, Pomorzu i Suwalszyźnie, wiele torfowisk Polesia.
Jeszcze dziwniejsze układy mogą wystąpić, na obszarach o chłodnym i wilgotnym klimacie, gdzie bardzo zasobne w wapń jeziorka porastają płem, na którym rozwija się typowy mszar turzycowy z bobrkiem, wełnianką wąskolistną, czasem nawet z kłocią wiechowatą, ale szybko dochodzi do jego oligotrofizacji powierzerzchniowej (dzięki opadom) i pojawiają się torfowce, żurawina czy rośliczka), ale głębiej korzeniące się rośliny dalej mają dostęp do wapńa więc torfowce przerastane są przez wełniankę wąskolistną, ale nawet przez storczyki z rodzaju Dactylorhiza, wierzbę lapońska czy kłoć. Takie układy bardzo zaburzają naszą wiedzę na temat torfowisk i to dla nich wymyślono określenie "torfowiska przejściowe".
Typowe torfowiska niskie to te, gdzie dominują dość ruchliwe wody powierzchniowe lub podziemne. Ogólnie wszystkie są dość zasobne w wapń, ale różnicuje je przede wszystkim zasobność w biogeny.
Od razu możemy z nich wydzielić grupę torfowisk fluwiogenicznych, związanych z zalewaniem przez rzeki. Woda rzeczna jest zasobna w wapń, ale ponadto jest bardzo zasobna w składniki odżywcze i siedlisko jest eutroficzne. W takich warunkach rosną trzcinowiska, szuwary pałki i manny mielec, szuwary wielkoturzycowe.
Dobrym przykładem jest Narwiański Park Narodowy, Międzyodrze itp.
Te torfowiska, które są zasilane wodami podziemnymi są zazwyczaj dużo bardziej ubogie w biogeny. Typowe, o średniej zasobności w wapń i magnez tworzą mechowiska i niskie turzycowiska z mchami brunatnymi, bobrkiem trójlistkowym i niskimi gatunkami turzyc. Takie układy są bardzo wrażliwe na zaburzenia, dlatego dziś niezwykle rzadkie. Stanowią one także miejsca występowania storczyków z rodzaju Dactylorhiza. O tych torfowiskach można powiedzieć, ze są zasadowe (lub obojętne) ale oligotroficzne.
Tu najbardziej znane to torfowiska w Dolnie Rospudy, Kotlina Biebrzańska, ale też wiele drobnych torfowisk w dolinach rzek pojeziernych i na lądaowacejących dośc zasobnych w wapń jeziorach.
Jeśli zaś wody podziemne zawierają bardzo dużo węglanu wapnia (np. ponieważ pod powierzchnią płytkiego torfowiska zalega kreda jeziorna, lub wody gruntowe przepływają przez skały zasobne w wapń mogą sie utworzyć jeszcze inne torfowiska. Jeśli wody zasobne w wapń stagnują to tworzą się szuwary np. kłoci wiechowatej, marzycy, turzycy davalla itp., często ze storczykami. Takie torfowisk spotkamy np. na pokładach kredy jeziornej na nizinie Szczecińskiej czy koło Chełma, czy na pojezierzu Sejneńskim.
Zaś jeśli wody są w ruchu to dochodzi do wtrącania się martwicy wapiennej i powstają nawapienne torfowisk źródliskowe na trawertynach z rzadkimi gatunkami mchów i np. skrzypem olbrzymim, tu dobrym przykładem są źródliska nad Jeziorem Jaczno, czy torfowiska Pienin.
Mam nadzieję, ze nie namieszałem.
Postaram się w następnym poście umieścić zdjęcia.
Pozdr
Łukasz
(wypowiedź edytowana przez lukasz_kozub 18.marca.2009)
